Zgodnie z art. 4¹ k.p.c., z uprawnienia przewidzianego w przepisach postępowania stronom i uczestnikom postępowania nie wolno czynić użytku niezgodnego z celem, dla którego je ustanowiono (nadużycie prawa procesowego). Z lokalizacji przepisu wynika, że będzie on miał zastosowanie do wszystkich rodzajów postępowań cywilnych, do których mają zastosowanie przepisy kodeksu postępowania cywilnego.

Nadużycie prawa procesowego – jaki jest cel nowych przepisów?

Wskazany wyżej przepis ma na celu zwalczanie sytuacji, w których strona lub uczestnik postępowania podejmuje czynność procesową na podstawie i w granicach prawa, ale jednocześnie nie zmierza ona do osiągnięcia celu, do którego została stworzona. Motywacją do wprowadzenia instytucji nadużycia prawa procesowego były stwierdzone w praktyce sytuacje nadużywania przez stronę jej uprawnień procesowych poprzez, m.in. wnoszenie szeregu wniosków o wyłączenie sędziego, wnoszenie szeregu zażaleń w tym samym lub zbliżonym przedmiocie, wnoszenie szeregu wniosków o sprostowanie, uzupełnienie lub wykładnię wyroku, składanie szeregu wniosków o zwolnienie od kosztów sądowych lub o ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Wprowadzony przepis ma więc na celu zwalczanie czynności procesowych podjętych jedynie w celu przedłużenia postępowania cywilnego i utrudnienia osiągnięcia jego celu.

Nowe przepisy prawa procesowego a sankcje

Ustawodawca przewidział też sankcje związane z nadużyciem prawa procesowego. W większości praktyk, będzie to pozostawienie pisma bez rozpoznania (por. art. 53¹ k.p.c., art. 117² §2 k.p.c., art. 350¹ k.p.c., art. 394³ k.p.c.). Ponadto, ilekroć zachowanie strony w świetle okoliczności sprawy będzie wskazywać na nadużycie przez nią prawa procesowego, sąd pouczy ją o możliwości zastosowanie wobec niej środków z art. 226² §2 k.p.c. W przypadku bowiem, gdy sąd stwierdzi nadużycie przez stronę prawa procesowego, może w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie:

• stronę nadużywającą skazać na grzywnę,
• niezależnie od wyniku sprawy, odpowiednio do spowodowanej tym nadużyciem prawa procesowego zwłoki w jej rozpoznaniu, włożyć na stronę nadużywającą obowiązek zwrotu kosztów w części większej, niż wskazywałby wynik sprawy, a nawet zwrotu kosztów w całości,

na wniosek strony przeciwnej: a) przyznać od strony nadużywającej koszty procesu podwyższone odpowiednio do spowodowanego tym nadużyciem zwiększenia nakładu pracy strony przeciwnej na prowadzenie sprawy, nie więcej jednak niż dwukrotnie, b) podwyższyć stopę odsetek zasądzonych od strony, której nadużycie spowodowało zwłokę w rozpoznaniu sprawy, za czas odpowiadający tej zwłoce, z tym że stopa może zostać podwyższona nie więcej niż dwukrotnie, przepisów o maksymalnej dopuszczalnej wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie nie stosuje się.