W dniu 1 października 2017 r. Trybunał Konstytucyjny wydał orzeczenie w sprawie sygn. akt SK 31/15, w której przedmiotem kontroli było  zastosowanie art. 778¹ K.p.c w stosunku do osoby niebędącej wspólnikiem  spółki jawnej w chwili wszczęcia postępowania przeciwko tejże spółce, a zakończonego wydaniem tytułu egzekucyjnego przeciwko spółce, do którego to tytułu dodano następnie, w oparciu o art. 778¹ K.p.c, klauzulę przeciwko takiej osobie.

Trybunał w wydanym rozstrzygnięciu stwierdził, że przepis art. 778¹ ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 2016 r. poz. 1822, ze zm.) stanowiący o tym, że tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko spółce jawnej, spółce partnerskiej, spółce komandytowej lub spółce komandytowo-akcyjnej sąd nadaje klauzulę wykonalności przeciwko wspólnikowi ponoszącemu odpowiedzialność bez ograniczenia całym swoim majątkiem za zobowiązania spółki, jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, jak również wtedy, gdy jest oczywiste, że egzekucja ta będzie bezskuteczna, w zakresie, w jakim dopuszcza nadanie przez sąd tytułowi egzekucyjnemu, wydanemu przeciwko spółce jawnej, klauzuli wykonalności przeciwko byłemu wspólnikowi tej spółki, niebędącemu już wspólnikiem w chwili wszczęcia postępowania w sprawie, w której wydany został tytuł egzekucyjny przeciwko spółce jawnej, jest niezgodny z art. 45 ust. 1i art. 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Trybunał w uzasadnieniu wydanego orzeczenia zważył, że na tle obecnej regulacji prawnej utracił oparcie pogląd, wyrażany niekiedy na gruncie przepisów kodeksu handlowego, że proces przeciwko spółce jawnej jest jednocześnie procesem przeciwko jej wspólnikom. Ponadto Trybunał potwierdził, że artykuł 778¹ K.p.c. jest podstawą przypisania wyrokowi wydanemu przeciwko spółce jawnej w sprawie wszczętej przez jej wierzyciela rozszerzonej prawomocności, obejmującej wspólników spółki. Rozszerzona prawomocność stanowi niewątpliwie istotne odstępstwo od zasady, zgodnie z którą wyrok wydany przeciwko jednemu ze współdłużników nie jest podstawą egzekucji przeciwko innemu dłużnikowi.

Art. 778¹ K.p.c. jest również wyjątkiem od zasady, że tytuł egzekucyjny po zaopatrzeniu go w klauzulę wykonalności pozwala na prowadzenie egzekucji jedynie przeciwko podmiotowi wskazanemu w tymże tytule egzekucyjnym, bowiem art. art. 778¹ K.p.c. pozwala wierzycielowi na uproszczony sposób uzyskania tytułu wykonawczego przeciwko wspólnikowi za pomocą postepowania klauzulowego.

Trybunał podkreślił jednak przy tym, że były wspólnik ma wprawdzie prawo do zaskarżenia, w drodze zażalenia, wydanego w sprawie tytułu wykonawczego przeciwko niemu, jednakże  nie ma on już możliwości i faktycznego wpływu na obronę swoich praw w drodze procesu meriti, tj. w toku rozpoznawczego postepowania sądowego prowadzącego do wydania tytułu egzekucyjnego w sprawie. Postępowanie klauzulowe prowadzone w oparciu o art. art. 778¹ K.p.c., które powoduje, że były wspólnik nie ma możliwości obrony swoich praw, nie zasługuje na akceptację w świetle konstytucyjnego prawa do sądu. Sytuacja byłego wspólnika, który wystąpił ze spółki, jest całkowicie odmienna od sytuacji wspólników, którzy w niej pozostali. Nadanie klauzuli wykonalności przez sąd, niedokonujący w toku postępowania klauzulowego merytorycznej kontroli tytułu egzekucyjnego wydanego przeciwko spółce, prowadzi do zakończenia sprawy, na rozstrzygnięcie której były wspólnik nie mógł mieć wpływu. Art. 778¹ K.p.c. nie stanowi materialnoprawnej podstawy odpowiedzialności wspólnika. Jest jedynie pewnego rodzaju proceduralnym przywilejem wierzyciela.

Dlatego też instytucja tzw. rozszerzenia wykonalności tytułu egzekucyjnego, wydanego przeciwko spółce, wobec aktualnego wspólnika tej spółki odpowiadającego za jej zobowiązania bez ograniczenia, może być co do zasady celowa. Natomiast instytucja ta w zakresie, w jakim dotyczy byłego wspólnika spółki jawnej, pozbawiająca w zasadzie byłego wspólnika możliwości udziału w postępowaniu prowadzącym do wydania przeciwko niemu tytułu wykonawczego i późniejszego wszczęcia postępowania egzekucyjnego, w którym praw tych już nie może skutecznie bronić, narusza prawo do sądu gwarantowane w art. 45 ust. 1 Konstytucji, w szczególności prawo dostępu do sądu oraz prawo do odpowiednio ukształtowanej procedury sądowej.

Z perspektywy byłych wspólników spółek jawnych istotnym jest by pamiętać, że orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania.